الف) مفهوم طفل و طفولیت

یکی از نتایج تعریف کودک و نوجوان در سیاست جنایی ، تعیین اعمال حقوق جزایی اطفال یا حقوق جزای بزرگسالان است . بدین منظور برای تبیین مفهوم طفل و طفولیت از زوایای گوناگون آن را مورد بررسی قرار می‌دهیم .

کودک یا طفل تنها واژه بی بدیلی است که برازنده نوزاد انسان است نه موجودی دیگر، در زبان فارسی^[۲۵] تقریبا معادل واژگانی چون بچه و خردسال است و به انسان خردسال اعم از پسر یا دختر گفته می شود . در زبان لاتین تقریبا معادل baby ، child ، kid می‌باشد .فرهنگ حقوقی BLACK طی چهار شماره ی مستقل معنای child را گاه بر مدار سن ( the age of has not reached ) ، و گاه بر محور جنسیت ( A boy or girl ) ، گاه با معیار نسبتشان به پدر و مادر ( A son or daughter ) و گاه بر مناط عرفی ( A bady or fetus ) بدون تصریح ‌به این معیارها ، اشاره نموده است .

مفهوم اشاره شده در زبان عربی تقریبا معادل « طفل » است و در مجمع البحرین گفته شده « الطفل : الصغیر من الناس » و در اقرب گوید : به کوچک هر چیز طفل گویند .« هو یسعی لی فی اطفال الحوائج » یعنی او در حاجت های کوچک برای من تلاش می‌کند . قاموس نیز معنی اولی آن را مثل اقرب گفته است مانند « و نقرّ فی الارحام ما نشاء الی اجل مسمّی ثمّ نخرجکم طفلا » آنچه را که بخواهیم تا مدت معینی در رحم ها قرار می‌دهیم ، بعد شما را به صورت طفلی بیرون می فرستیم . ( حج آیه ۲۵ ) واژه طفل هم در واحد وهم در جمع به کار می رود . که آن اسم جمع و در اصل مصدر است و به عنوان مثال در آیه « او الطّفل الذین لم یظهروا علی عورات النساء » ( نور آیه ۳۱۰ ) . نیز در آیه فوق جمع به کار رفته است . در نهایت گفته : طفل به معنی بچه است بر پسر و دختر و جمع اطلاق می شود و کهن ترین لغت شناس عرب صاحب کتاب العین که شیعه نیز هست می‌گوید : طفل اگر ‌در مورد انسان به کار رود به معنای شخصی است که دست و پا ( اندام ) نازک و ظریفی دارد .^[۲۶]

لیکن در ادبیات حقوقی کشور های مختلف دنیا برای مصداق فرد انسانی ، از لحظه آغاز حیات تا قبل از بزرگسالی واژه های متعددی را به کار می‌برند این اصطلاحات عبارتند از جنین . نوزاد . طفل . کودک . خردسال . طفل غیر ممیز . طفل ممیز . طفل ممیز نابالغ . طفل غیر بالغ . جوان و نوجوان و … ^[۲۷]

تعریف کودک و تعیین حد سنی او در قوانین کشور های مختلف جهان از دیر باز تاکنون متغیر بوده است و در حال حاضر نیز در کشور های مختلف جهان از ۷ تا ۱۷ سال است .

دکتر شاملو ^[۲۸] در بخش دوم کتاب « عدالت کیفری و اطفال » خویش به تفصیل از منظر مختلف در باب مفهوم شناسی طفل آورده است : « از نظر سنی کودکان ۰ تا ۱۸ سال در علم پزشکی ، روان شناسی ، جرم شناسی و حقوق طبقه بندی شده اند و در هر مرحله سنی با توجه به نیاز های خاصی که دارند مورد بررسی قرار می گیرند . علاوه بر معیار سن ، کودکان بر اساس وضعیت جسمی و روانی و همچنین موقعیت اجتماعی که در آن بسر می‌برند ، طبقه بندی می‌شوند . از نظر وضعیت جسمانی و روانی کودکانی که دارای ناتوانی هستند در طبقه بندی جداگانه ای باکودکان سالم قرار دارند .کودکان از نظر وضعیت اجتماعی نیز دارای تقسیماتی هستند که شامل کودکان خیابانی ، کار ، اقلیت ، پناهنده ، مهاجر و سایر وضعیت های مشابه هستند . ^[۲۹] »

دکتر شامبیاتی در بیان مفهوم طفل یا دوران طفولیت آورده است : « دوره طفولیت تا سن ۹ سالگی با رشد جسمی و روانی ، شخصیت طفل تکوین یافته و بین ۹ تا ۱۲ سالگی دوره تکامل عقلانی و منطبق شدن با وضع محیط و دوره ثبات آغاز می شود .» ^[۳۰]

دکتر شهلا معظمی در یکی از آثار خود در توضیح مفهوم طفل و طفولیت بیان داشته است که « طفل یا کودک از دیدگاه علوم مختلف از جمله روانشناسی، زیست شناسی، جامعه شناسی و حقوق مورد بررسی قرار گرفته است و هر یک از دانشمندان از نگاه خود کودک و کودکی را تبیین نموده اند . به طور کلی کودک در لغت عبارت است از هر پسر و دختری که به نضج و رشد نرسیده باشد. دوران کودکی از دوران بارداری شروع و تا بلوغ ادامه دارد. ^[۳۱] و در یک دوره اساسی برای تکوین و شکل گیری توام شخصیت آدمی است به عبارت دیگرکودک یا طفل در لغت به بچه انسان پیش از بلوغ یا انسان نابالغ گفته می شود . ازدیدگاه روانشناسی ، طفولیت دربردارنده دورانی است که از اوان خردسالی شروع و در زمانی که فرد واجد شخصیت اجتماعی می شود و از لحاظ جسمی و روانی نضج می‌گیرد پایان می‌یابد.^[۳۲]. »

از نظر حقوقی کودک به فردی اطلاق می‌گردد که از نظر سنی به نمو جسمی و روحی لازم برای زندگی اجتماعی نرسیده و از رشد عقلی و فکری لازم نیز برخوردار نباشد. ^[۳۳]

این در حالی است که در قانون مجازات مصوب۱۳۷۵ سن مشخصی برای تشخیص طفل در نظر نگرفته و بلوغ شرعی را مرز میان کودکی و کبر دانسته است .طبق قانون مدنی سابق طفل یا صغیر کسی بود که به سن ۱۸ سال تمام نرسیده بود . مطابق ماده ۱۲۱۰ قانون مدنی حاضر طفل یا صغیر کسی است که به سن ۹سال تمام قمری در دختران و ۱۵ سال تمام قمری در پسران نرسیده باشد .

طبق ماده ۱ پیمان نامه حقوق کودک « منظور از کودک ، انسان دارای کمتر از ۱۸ سال سن است مگر آنکه طبق قانون قابل اجرا ‌در مورد کودک ، سن قانونی کمتر تبیین شده باشد . »

ویا یکی دیگر از مهم ترین قوانین تصویب شده در خصوص کودکان مصوب ۱۳۸۱٫۹٫۲۵ تحت عنوان قانون حمایت از کودکان و نوجوانان طبق ماده ۱ این قانون سن ۱۸ سال را معیار تشخیص کودک از بزرگسال قرار داده است .

این درحالیست که برای تعیین مفهوم طفل ، قانون مجازات اسلامی مصوب ۹۲ ماده ۸۸ فصل دهم از بخش دوم ذیل مبحث مجازات سن اطفال و نوجوانان را در زمان ارتکاب ۹ تا ۱۵ سال تمام شمسی همچنین در بخش چهارم ذیل فصل دوم با عنوان موانع مسئولیت کیفری طبق ماده ۱۴۷ سن بلوغ در دختران و پسران ، به ترتیب ۹ و ۱۵ سال تمام قمری تعیین نموده است .