در عرصه ی جهانی نیز سازش از چنان اهمیّتی برخوردار است که ، نظام حقوقی موسوم به نظام حقوقی کشورهای خاور دور ( که شامل کشورهایی همچون : چین ، ژاپن ، مغولستان ، کره و … می شود. ) را ایجاد ‌کرده‌است . تربیت اجتماعی و خلق و خوی ملّی این کشورها اقتضا می‌کند که در وهله ی نخست ترجیح می‌دهند با توسل به میانجی گری و سازش، اختلافات فی مابین را حل کنند و تنها در صورت عدم حصول نتیجه از این راه ، به ناچار به دادگاه مراجعه و طبق قانون فصل خصومت نمایند.( واحدی ، ۱۳۸۹ ،ص۷۵ ).

سوالات تحقیق

سوالات تحقیق به شرح زیر می‌باشد :

۱- آیا سازش در هر مقطعی از دادرسی امکان پذیر است ؟

۲- در صورت تحقق سازش در مرحله تجدیدنظر تکلیف رأی بدوی چیست ؟

۳- آیا سازش در مرحله اجرای حکم امکان دارد ؟

۴- آیا گزارش اصلاحی محاکم خارجی در ایران قابل اجراست ؟

۵- آیا سازش در امور حسبی امکان دارد ؟

فرضیه های تحقیق

فرضیه های طرح شده عبارتنداز :

۱- با توجه به عدم منع قانون گذار در هر مقطع از دادرسی ، سازش امکان پذیر است .

۲- در صورت سازش در مرحله تجدیدنظر ، همان مرجع ، رأی بدوی را نقض و در گزارش اصلاحی به آن

اشاره می‌کند .

۳- سازش در مرحله اجرای حکم امکان پذیر است .

۴- گزارش اصلاحی محاکم خارجی به عنوان سند رسمی ، در ایران قابل اجراست .

۵- با توجه به معنای سازش که مسبوق به اختلاف است ، اصولاً سازش در امور حسبی ممکن نیست .

جنبه نوآوری تحقیق

سازش در حقوق ایران دارای شناسنامه ای به نام عقد صلح است و زیر بنایی عقیدتی در حل و فصل اختلافات و دعاوی دارد ، نحوه ی اجرای این عقد در بستر دادرسی را می توان از نوآوری های این تحقیق دانست .

هدف تحقیق

اهمیّت سازش در تعلیمات دینی ما و پراکندگی موجود در قواعد و مقررات مربوط به سازش ، ما را بر آن داشت تا با تحقیق و جمع‌ آوری سوابق فقهی و قانونی آن در منبعی مستقل تحت عنوان « سازش وجایگاه آن در حقوق ایران » با دقت بیشتری نسبت به مسائل مربوط به آن بپردازیم و در حد توان به پرسش هایی که در خصوص سازش قابل طرح است پاسخ گو باشیم . با توجه ‌به این که بحث سازش نشأت گرفته از توافق و رضایت طرفین اختلاف است ، در نتیجه آن ها صرفاً در مسائلی که حق دخل و تصرف دارند ، می‌توانند سازش کنند . به همین دلیل است که غالب مطالب این نوشتار نیز مربوط به امور حقوقی می‌باشد که اشخاص در آن آزادی عمل بیشتری دارند .

کاربران تحقیق

مباحث طرح شده در این تحقیق می‌تواند توسط قضات ، وکلا ، دانشجویان رشته حقوق و حتی اشخاصی که در حوزه ی حقوق تحصیل نکرده اند ، مورد استفاده قرار گیرد .

معرفی و توجیه پلان

این پایان نامه دارای دو فصل است ؛ فصل اول ، مشتمل بر هشت مبحث به نکات کلّی و عمومات مربوط به قواعد سازش پرداخته که به طور مختصر شامل : مفهوم و ماهیت سازش ، پیشینه دینی و قانونی سازش ، شرایط عمومی که جهت تحقق سازش ضروری است ، دعاوی که سازش در آن ها مجاز است ، بررسی امکان یا عدم امکان دخالت شخص ثالث ، نقش قضات و وکلا در تحقق سازش و تدابیری که از سوی مقنن برای سازش در دعاوی خانوادگی در نظر گرفته شده است .

در فصل دوم به طور اختصاصی ، به بررسی سازش در نظام حقوقی ایران پرداخته و مبحث دوم این فصل را با بیان نکاتی ‌در مورد گزارش اصلاحی به پایان رسانده ایم .

فصل اول: کلّیات در مفهوم ، ماهیت و پیشینه سازش

در این فصل به مباحث کلّی و عمومات مربوط به سازش ‌پرداخته ایم ؛ ابتدا به بررسی مفهوم و ماهیت آن پرداخته و سپس پیشینه فقهی و قانونی آن را مورد بررسی قرار داده ایم . در مبحث چهارم شرایطی که برای درخواست و تحقق سازش ضروری است را مورد بحث قرارداده ؛ در مبحث پنجم ‌به این موضوع پرداخته ایم که چه دعاوی قابل مصالحه و سازش هستند و کدام یک با ممنوعیت یا محدودیت روبرو می‌باشند . امکان یا عدم امکان دخالت شخص ثالث در رسیدگی اصلاحی را در مبحث ششم بررسی کرده و در مبحث هفتم به نقش قضات و وکلا در تحقق سازش پرداخته ایم. در پایان نیز تدابیری که قانون‌گذار برای ایجاد سازش در دعاوی خانوادگی پیش‌بینی نموده را اشاره نموده ایم .

مبحث اول: مفهوم وماهیت سازش

در این مبحث به شناخت واژه سازش می پردازیم که لازمه ی این شناخت دانستن مفهوم و ماهیت آن می‌باشد.

گفتار اول: مفهوم سازش

در شناخت هر لفظی ابتدا ضروری است که معنا و مفهوم آن در منابع واژه نگاری فارسی مورد توجه قرار گیرد و بعداز آن در علم خاصّی که مورد مطالعه است نیز به بررسی معنای اصطلاحی آن پرداخته شود . به همین علّت ما نیز برای بررسی مفهوم سازش آن را از لحاظ لغوی و اصطلاحی تعریف می‌کنیم .

بند اول : مفهوم لغوی سازش

سازش^[۱] در لغت به معنای سازگاری ، صلح ‌و آشتی ، حسن سلوک و اتفاق و پیوستگی آمده است .( معین، ۱۳۵۷، ج۲ ،ص۱۷۹۳) .

بند دوم : مفهوم اصطلاحی سازش

در قوانین ایران تعریفی از سازش ارائه نشده است ، ولی اساتید حقوق آن را اینگونه تعریف کرده‌اند : « تعیین تکلیف اختلاف مدنی از طریق توافق بین طرفین ، سازش نامیده می شود . »( جعفری لنگرودی،۱۳۹۱، ج۳ ،ص۲۱۲۰ ).

سازش به معنی موافقت و هماهنگی بین دو طرف دعواست که به صورت داوطلبانه در داخل یا خارج از دادگاه و به منظور پایان دادن به شکایت و دعوای موجود بین طرفین صورت می پذیرد.( مهاجری ، ۱۳۹۱ ، ج۲ ،ص۲۳۷ )

‌بنابرین‏ ، به توافق و قراردادی که طرفین اختلاف برای پایان دادن به دعاوی و اختلافات خود منعقد نموده و ملزم به اجرای مفاد آن می‌گردند ، سازش می‌گویند .

گفتار دوم: ماهیت سازش

وقتی طرفین اختلاف از مواضع قبلی خود عقب کشیده و سعی در مصالحه و پایان دادن اختلافات می‌کنند و در این راه ، زمانی که قبل و یا بعداز اقامه دعوا ، یکی از طرفین خواهان سازش با طرف مقابل خود می شود ؛ در واقع گام‌های مقدماتی جهت انعقاد یک عقد برداشته شده است .

بعد از انجام مذاکرات اصلاحی، بحث و ارائه نظرات و پیشنهادات و در نهایت در صورت توافق طرفین و تحقق سازش بین آن ها در حقیقت یک عقد منعقد می‌گردد ؛ عنوانی که می توان برای این عمل حقوقی برگزید، عقد صلح می‌باشد .

تعریف صلح در کتاب‌های مشهور فقه نیز نشان دهنده آن است که مفهوم صلح از هدف اصلی آن، یعنی توافق، تسالم و سازش سرچشمه می‌گیرد . می توان گفت از میان اقسام صلحی که در قانون مدنی به آن اشاره شده است، صلح در مقام رفع تنازع با عنوان سازش در قانون آیین دادرسی مدنی مطابقت دارد . ( برای دیدن نظر موافق ر ک: کاتوزیان، ۱۳۶۸، ص۳۰۳ ؛شمس، ۱۳۹۱، ج۳ ، ص۴۹۷ )

این امر از الفاظ به کار برده شده در قانون آیین دادرسی مدنی قابل استنباط است :

ماده ۱۷۸ ق.آ.د.م مقرر می‌دارد که :« در هر مرحله از دادرسی مدنی طرفین می‌توانند دعوای خود را به طریق سازش خاتمه دهند .»

ماده ۱۸۶ ق.آ.د.م بیان نموده :« هرکس می‌تواند ‌در مورد هر ادعایی از دادگاه نخستین به طور کتبی درخواست نماید که طرف او را برای سازش دعوت کند .»